Door Lucienne van Ek (Grasduinen / Roots Magazine)

Hoe kunnen middelmatige ondernemingen excellente organisaties worden? Door trouw te blijven aan vijf vuistregels voor succes, die verschillende diersoorten al honderdduizenden jaren toepassen. Marco Schreurs en Simon van der Veer schreven er een handzaam boekje over met de titel ‘Animal Firm – Haal het beste dierengedrag in uzelf en uw team naar boven!’

In Animal Firm laten dieren zien wat het ene bedrijf zo veel succesvoller maakt dan het andere bedrijf

Eigenlijk weten de schrijvers van Animal Firm niet eens zo gek veel van de natuur. De deskundigheid van Marco Schreurs (1971) en Simon van der Veer (1981) zit meer in de hoek van managementadvies en organisatieverbetering. Maar na een inspirerende ontmoeting met voormalig Artis-directeur Maarten Frankenhuis wisten ze het ineens zeker: de natuur biedt waardevolle lessen, óók voor het bedrijfsleven!

Marco en Simon leerden elkaar als collega’s kennen bij het HPO Center, een Nederlandse onderneming die zich bezighoudt met het onderzoeken van succesfactoren bij HPO’s. Een HPO is een ‘High Performance Organisatie’, oftewel een organisatie die zowel op het financiële als niet-financiële vlak betere resultaten behaalt dan vergelijkbare organisaties over een periode van tenminste 5 tot 10 jaar. HPO’s kunnen groot of klein zijn, het kunnen zowel profit, non-profit als overheidsorganisaties zijn, maar wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat de meeste mensen er graag willen werken, je er klant bij wilt zijn en dat deze ondernemingen zichzelf continu vernieuwen en verbeteren.

Het HPO Center deed, onder leiding van dr. André de Waal, vijf jaar lang onderzoek naar de kenmerken van organisaties die voortdurend uitblinken. Uit 290 internationale onderzoeken op het gebied van excellent presteren, destilleerden De Waal de 189 meest opvallende overeenkomsten en toetsten die bij honderden organisaties in binnen- en buitenland. Schiftend, testend en samenvattend kwam hij uit bij 35 kenmerken voor succes, die weer werden ondergebracht bij vijf pijlers:

• kwaliteit van management
• langetermijngerichtheid
• openheid en actiegerichtheid
• continue verbetering en vernieuwing
• kwaliteit van medewerkers

“Nadat we dit vijfjarige onderzoek hadden afgerond, konden we daar natuurlijk boeiend over vertellen als we voor de top van een organisatie stonden”, steekt Marco Schreurs van wal. “De resultaten van ons onderzoek sloegen enorm aan op Raad van Bestuursniveau. Maar wij wilden onze inzichten graag delen met alle niveaus binnen organisaties, dus toen zijn we gaan nadenken over een mooie metafoor. Dankzij Maarten Frankenhuis kwamen we op de dierenbrug.”

Op Animal Firm dus, met een duidelijke knipoog naar George Orwells allegorische novelle Animal Farm uit 1945, waarin boerderijdieren de geboorte van communistisch Rusland verbeelden. In Animal Firm worden dieren juist gebruikt om op laagdrempelige wijze uit te leggen wat het ene bedrijf zo veel succesvoller maakt dan het andere bedrijf.

Schreurs vervolgt: “Bij onze vijf hoofdkenmerken van HPO’s hebben we diersoorten gezocht die deze hoofdkenmerken heel duidelijk vertonen en daardoor ook zeer succesvol zijn.” “En tot onze verrassing werd het door die dierenbrug ook ineens veel makkelijker om over de kenmerken van HPO’s te praten,” vult Simon zijn collega-auteur enthousiast aan, “Animal Firm bleek ineens een nieuwe taal te geven. Geen ingewikkelde managementpraat, maar een taal die mensen raakt en aanspreekt: dierentaal! De reacties op onze dierenaanpak hebben onze verwachtingen echt overtroffen. Het blijkt een heel mooie manier om het met elkaar over organisatieverbetering te hebben.”

Voor kwaliteit van management kozen Marco en Simon de olifanten, en dan vooral de vrouwelijke leiders van familiegroepen op savannes. Dat is niet zo verwonderlijk, want in veel Aziatische en Afrikaanse culturen geldt de olifant al als een krachtig symbool voor leiderschap. Olifantmatriarchen kennen het geheim van coachend leiderschap: ze zijn zeer resultaatgericht, maar ze moedigen hun groepsgenoten altijd op een positieve manier aan. Ze handelen te allen tijde in het belang van de hele groep, tonen oprechte betrokkenheid bij ieder groepslid en werken aan ijzersterke onderlinge vertrouwensbanden. De matriarch vertoont als oudste en grootste olifant belangrijk altruïstisch voorbeeldgedrag, door bij gevaar als eerste al haar gewicht in de strijd te gooien om de groep te beschermen. Zo functioneert een goede manager ook, concludeerden de schrijvers van Animal Firm na het jarenlange HPO-onderzoek.

Langetermijngerichtheid wordt geïllustreerd met de zeden en gewoonten van Afrikaanse wilde honden: niet bepaald de grote krachtpatsers onder de roofdieren, maar hun strak georganiseerde teamwork bij de jacht leidt wel in 80% van de gevallen tot succes! Het geheim van de wilde honden is dat ze buitengewoon hechte roedels vormen, waarin niet wordt gevochten. Zelfs niet om een lekker malse gnoe bout. Want vechten kan tot verwondingen leiden en daar is het wilde hondenteam niet mee gediend, omdat elk lid van de groep een optimale conditie moet hebben om mee te kunnen doen met de groepsjacht. Aan die jachtpartijen gaat altijd een speelse ceremonie vooraf: de honden bedelen, stoeien, springen, rennen en maken een grappig ‘sjirpend’ geluid, om zo het energiepeil binnen het roedel te verhogen. Vervolgens -op het hoogtepunt van alle energie en enthousiasme- begint hun estafettejacht: een paar honden rennen met 55 kilometer per uur achter een prooidier aan en zodra ze moe worden, wordt de achtervolging overgenomen door andere leden van de groep. Tijdens het jagen blijven ze voortdurend met elkaar in contact en stellen alle individuen zich strategisch op. Kortom, van wilde honden kunnen de meeste mensenteams nog heel wat leren. Namelijk: niet vechten, eerlijk delen, duidelijke taakverdeling en zorg voor de kwetsbare leden van de groep.

Als het om openheid en actiegerichtheid gaat, kun je echt niet om mieren heen. Deze high performers van wereldformaat zijn heel goed in open dialogen en ook in blijmoedig leren van hun eigen en andermans fouten. Mieren beschouwen het maken van fouten eerder als regel dan als uitzondering en het maakt ze ook niks uit, zolang ze er maar van leren. Daarnaast zijn het kennisdelers bij uitstek. Met hun voelsprieten-trommeltaal en geurtaal krijgen ze heel slagvaardig alle neuzen dezelfde kant op wanneer dat nodig is. Marco en Simon adviseren organisaties dan ook om ‘scherp te maken waar nog beter kan worden gemierd’ en om iedereen in de wekelijkse vergadering te laten vertellen wat zijn beste fout van de week was en wat hij daarvan heeft geleerd. In een open organisatiecultuur is feedback geven en ontvangen vaste prik. Daardoor krijgen onuitgesproken kwesties niet de kans om langdurig onder de oppervlakte te gaan ‘etteren’, want dat leidt uiteindelijk tot verminderde prestaties.

Voor continue verbetering en vernieuwing zijn creatieve innovators nodig en daar is de kraaienfamilie een mooi voorbeeld van. Misschien niet de gemakkelijkste typetjes, maar wel broodnodig. Want, zo staat in Animal Firm te lezen: ‘Experimenteren en spelen vervullen een belangrijke rol bij het vinden van een unieke strategie om uitdagende vraagstukken op te lossen. Dit alles wordt gevoed door een belangrijke eigenschap: ongekende nieuwsgierigheid.’ Kraaien maken haakjes aan ijzerdraadjes om daarmee iets uit een nauwe spleet in een boom te kunnen peuteren. Ze laten harde noten vallen bij rode stoplichten. Als de optrekkende auto’s de noten onder hun banden hebben gekraakt en het stoplicht weer op rood springt, landen de kraaien op de grond om hun moeiteloos gekraakte noten op te eten. Kortom, kraaien zijn bijzonder vindingrijk en voortdurend bezig met het verbeteren en vernieuwen van hun ‘werkprocessen’: dat zijn toevallig ook belangrijke kenmerken van een HPO.

Voor kwaliteit van medewerkers wijzen de schrijvers van Animal Firm op de diversiteit aan kuddedieren op de open savannes: de zebra’s, gnoes, giraffes en struisvogels die elkaar zo goed lijken aan te vullen. Gnoes kunnen goed ruiken, zebra’s kunnen weer beter horen, waakzame struisvogels zien alles wat op korte afstand naderbij komt geslopen en giraffes zien vanuit hun hoge gezichtspunt naderend gevaar al op kilometers afstand. De savannedieren bundelen hun krachten door te profiteren van elkaars zintuigen en waarschuwingssignalen èn van elkaars aantallen, want dat maakt de pakkans door een roofdier per individu kleiner. Simon: “Bij het aannemen van nieuwe medewerkers vallen te veel organisaties nog in de valkuil van ‘soort zoekt soort’. Dat is jammer, want op de lange termijn maakt diversiteit een organisatie toch sterker. Binnen een divers team kom je misschien moeilijker tot beslissingen, maar het zijn wel betere beslissingen, omdat er veel meer verschillende invalshoeken zijn belicht.”

Animal Firm is zeer positief ontvangen in managementland. Begrijpelijk, want de beruchte Nederlandse zesjescultuur inspireert slechts weinigen en de meeste managers weten inmiddels maar al te goed dat bonussen en reorganisaties zelden tot verbetering leiden.

In januari 2011 voorspelde primatoloog Frans de Waal nog in het tv-programma Tegenlicht: “Mensen worden in de 21ste eeuw steeds opener voor vergelijkingen met dieren en voor evolutionaire verklaringen voor menselijk gedrag. Dat komt ook door de snel voortschrijdende neurowetenschap, die steeds vaker wijst op het feit dat wij biologische wezens zijn en dat veel van ons cognitieve gedrag (denken, samenwerken et cetera) in verband staat met dierengedrag”. In 2005 schreef De Waal in Sientific American: ‘Wederkerigheid, het eerlijk delen van beloningen en vruchtbare samenwerking komen –behalve bij mensen- ook voor bij dieren en wel om dezelfde reden: namelijk om individuen te helpen optimaal van elkaar te profiteren zonder het gemeenschappelijk belang van de groep te ondermijnen.’

In een land als Nederland waar -volgens TNO en CBS- meer mensen op hun werk worden gepest dan in enig ander Europees land (óók door leidinggevenden), wordt het dus de hoogste tijd dat we eens een serieus voorbeeld nemen aan loyale wilde honden, motiverende olifanten, vernieuwende kraaien en openhartige mieren…