Het creëren van een excellente rijksoverheid

door André de Waal

In de laatste decennia zijn er verschillende initiatieven ontplooid om de prestaties van de overheid te verbeteren. Het nieuwste initiatief is de Nota Vernieuwing Rijksdienst. De uitvoering van de nota is belangrijk voor het creëren van een excellente rijksoverheid. Uit onderzoek naar High Performance Organisatie (HPO) blijkt namelijk dat er dezelfde factoren worden genoemd.

De Nota Vernieuwing Rijksdienst richt zich met name op het ambtelijke deel van de rijksoverheid. De nota mikt op:

• het verhogen van de kwaliteit van beleidsplannen, onder meer door deze beter uitvoerbaar te maken;
• het ontkokeren van de rijksdienst, zodat sneller op maatschappelijke ontwikkelingen kan worden gereageerd;
• het hanteren van minder en minder complexe regels en administratieve lasten;
• het op professionele wijze betere resultaten laten zien;
• het zijn van een goede werkgever voor ambitieuze ambtenaren.

De inmiddels verschenen ‘Eerste Voortgangsrapportage Programma Vernieuwing Rijksdienst’ (BZK, mei 2008) constateert dat de voortgang in de uitvoering van het programma als gematigd positief kan worden gekenschetst. Vooral het maken van departementale als bovendepartementale plannen die gericht zijn op zowel de afslanking als de verbetering van de Rijksdienst verloopt goed, echter met betrekking tot het realiseren van daadwerkelijke verbeteringen is het beeld gemengd. In de voortgangsrapportage wordt geresumeerd dat ‘… het programma in volle gang is, maar tegelijkertijd ook pas begonnen. De focus van het programma en de snelheid van planontwikkeling zijn positieve punten, maar waakzaamheid blijft geboden.’ Dit laatste onderstreep ik van harte, omdat de uitvoering van de nota een belangrijke stap is in het creëren van een excellente rijksoverheid. Dit kan worden gesteld omdat de nota veel van de factoren adresseert die een rijksoverheidsorganisatie succesvol kunnen maken. Deze succesfactoren zijn af te leiden uit het zogenoemde High Performance Organization-onderzoek, waarbij ik gekeken heb naar wat het verschil maakt tussen excellerende en minder goed presterende organisaties.

In dit artikel worden de verbeteringen uit de Nota Vernieuwing Rijksdienst afgezet tegen de uitkomsten van het HPO-onderzoek.

Excellente Rijksoverheid

Een High Performance Organization (HPO) wordt gedefinieerd als een organisatie die gedurende een periode van ten minste vijf tot tien jaar betere financiële en niet- financiële resultaten behaalt dan concurrenten of vergelijkbare organisaties. Om het ‘geheim’ van de HPO’s te ontrafelen, heb ik vijf jaar lang de kenmerken bestudeerd die deel uitmaken van excellente organisaties overal in de wereld. Het doel van het onderzoek was om managers de kennis en mogelijkheid te geven om precieze ingrepen te kunnen doen om hun organisatie richting high performance te laten groeien. De basis voor het onderzoek werd gevormd door een studie van onderzoeken waarin op een goed onderbouwde en verifieerbare manier werd onderzocht welke kenmerken het verschil maken tussen goed en minder goed presterende organisaties in profit-, non-profit- en overheidsectoren.

Uit elk van de in totaal 280 bestudeerde onderzoeken werden de elementen geïdentificeerd die door de auteurs werden aangedragen als zijnde belangrijk om een HPO te worden. Gelijksoortige elementen werden onder één kenmerk gebracht, waarna de kenmerken werden opgenomen in een vragenlijst die wereldwijd is gedistribueerd tijdens workshops, presentaties en colleges. Daar werd aan de in totaal meer dan 3100 participanten, afkomstig uit profit-, non-profit- en overheidsectoren, gevraagd om voor elk kenmerk aan te geven hoe goed hun organisatie daarop presteerde op een schaal van 1 tot 10, en aan te geven hoe goed de organisatie de laatste drie jaar had gepresteerd ten opzichte van concurrenten (voor profit bedrijven) of vergelijkbare organisaties (voor non-profit- en overheidsorganisaties). Met behulp van statistische analyses van de verzamelde enquêtes zijn vervolgens de kenmerken vastgesteld die een sterke correlatie vertonen met de prestaties van een organisatie. Dit bleken er 37 te zijn, die geclusterd konden worden in vijf pijlers die bepalen of een organisatie al dan niet een HPO is en blijft.

Deze pijlers zijn geldig voor alle sectoren, dus ook voor de Nederlandse rijksoverheid…

Lees het gehele artikel ‘Het creëren van een excellente rijksoverheid’ uit Overheidsmanagement in PDF.

Kijk op deze pagina voor meer cases en de HPO-score uit de sector (semi-)overheid!